ARCHIVE

ABOUT

CLEANING UP

IVAN DODOVSKI TRANSLATED FROM MACEDONIAN BY WILL FIRTH

  • Прозорецот


    Сега ни погледот низ сивото стакло не можам да го смирам. Улицата надвор вреви. Деноноќно тече по Рузвелтова времето во кое немам дел. Останав затворена во куќата, сама од себе побегната, избезумена. Еве и мигрената ми се обновува. Часовникот бие десет. Саботна раздвиженост надвор и отсуство на движење во мене. Лежев до девет часот во креветот, потем станав и сварив кафе. Се вратив со шолјата под простирката, загледана некаде, во нешто, во ништо… Сега гледам низ прозорецот, но ништо не препознавам. Ме погодува растрчаноста, чувствувам прав на усните и мирис на автомобилски гасови. Окото ми го прострелуваат шарените бои на нови автомобили што минуваат како во сон. Ден за пазарување, си велам, луѓето купуваат, купуваат, купуваат… Летото сѐ уште упорно се измолкнува од под асфалтот и пеколно ме удира во слепоочниците. Господи, ако вака треба да се помине секој преостанат викенд од животот, тогаш подобро да ги склопам очите сега, помирено и барем без страв… Луѓево трчаат некаде, како избезумени мравки. Онде под дрворедот безизразно врват две жени, едната постара, а другата средовечна. Отспротива автомеханичарот работи легнат под нов џип. Подолу, кај Институтот за фолклор, покрај самата ограда од дворот, контејнерот потскокнува скокоткан од брадест Циган. Неговите боси стапала висат угоре како кикиришка на петел, а главата – сигурна сум – ги намирисува во дното на контејнерот трошките од хедонистичката трпеза на моите соседи. Каква упорна потрага за утрешниот семеен неделен ручек…

              Од другиот крај на улицата се доближува млада жена со дете во количка, бавно ја поттурнува, потем припазува на автомобилите, ја преминува улицата и се губи зад аголот. А детето? Ах, не можам да видам, син, девојче? Можеби спие среде вревата, правот, гасовите, горештината? Мртвороденче што не ќе се разбуди??? Прекини, се прекорувам. Прости ми, му велам на бебето, го свртувам погледот надолу… Педесетина метри подолу, пред новата куќа на аголот се собираат десетина луѓе, потем влегуваат во куќата. Ах, сум заборавила, адвентистите… Денес е сабота. Се вселија тука пред две години, велат дека дошле од Америка. Делеа летоци, агитираа од врата на врата, мајка ми ги нарече нововерци… Ме запрепасти пред некој ден мазното лице на нивнот пастор, кое се залепи на мојата врата и рече директно Госпоѓо, дали сте спасена?…


    Албумот


    Останав сама. Дали е доцна да се почне нешто одново со моите четириесет и две години? Толку сум уморна од напрегање по среќата… Тој замина… Можеби сум виновна јас, поради неупорноста, нетрпеливоста, повлеченоста во себе… Кој ќе ја бара сега грешката? Балкански мажи, навикнати на доминација, потиснати од промените и баспарицата, нервозни што џебот им е поплиток од машкото его. Не, не ќе го поднесев тој однос, дури и да се обидев да поправам нешто… А потем дојде и таа, помлада, ненаситна… Мажите побудалуваат како деца по петнаесет години брак, ги фаќа нов пубертет, младешка ведрина, некое ново разлистување на силите и мислат дека со тоа ќе се потисне сета фрустрација на средните години. Но, тоа е само кратко, како нестварност, а потем пак соочување со секојдневието, здебелување на телото, немоќ и, од ден на ден – право кон челуста на староста…

              Еве го алубумот. Да прелистувам слики или да не прелистувам? Колкупати само ги прередував откако тој замина да живее кај неа… Да ги горам, или да ги трошам вака, во саботна здодевност, прелистувајќи ги додека не избледат. Еден ден ќе ги положам во кутија сосема излижани, побелени и стари. Ќе го затворам мојот живот како збришана глетка, како да не постоел…

              Ова е венчавката. Мајка ми стои до мене, се смее, радосна е, а побожноста ѝ се гледа на лицето. Татко е некаде зад неа, една ситна фигура. Јас благо се насмевнувам, дури и замислено, под проѕирниот, краток превез на шапката. Еве го и него, стои со погледот кон мене, пресно избричен, насмевнат, дотеран, со долги јаки на кошулата … Ги вртам фотографиите… Некогаш патувавме, беа поинакви времиња, верувавме дека живееме во најубавата социјална држава, маршалот нѐ водеше кон светла иднина… Летувањата на Јадранот, па дури и евтините вина и мрсните јадења во Будимпешта, потем тивка прошетка низ Верона… Сето тоа некогаш, со него, во социјализмот, тој беше директор на мало државно шумско стопанство, а јас секретарка во управата за јавни приходи… На кредит го купивме плацот за куќата, потем ја градевме… Татко се пензионира, ѝ се придружи на мама, која никогаш не ја напушти грижата за куќата… Се живееше некој пристоен, среќен живот… Само едно ме боли, го слушав татко како скришно разговара со мама, немаат деца…


    Празник?


    Со мајка седиме на масата. Полека, со трепет на раката, мајка срка од супата. Одвај ја препознавам во староста, се повлече и таа во молк, движењата сѐ повеќе ѝ се губат под товарот на непознати мисли… Понекогаш ја гледам како наутро застанува на работ од старата спална, рачно изработена од стар мајстор за првата брачна вечер со татко… Стои така на работ, одвај подисправена, со овиснати гради, но беспрекорно чиста во ноќницата и бела во косата… Го спушта полека чешелот надолу покрај ушите како да ги чешла годините… Јас ѝ носам чај, а таа ништо не ми вели…

              Осум години, ми вели мајка додека ѝ ставам парче пржена риба во чинијата. На утрешен ден, точно осум години. Јас молчам. Таа ме потсеќа на смртта на татко, не дозволува да заборавам нешто важно, а јас почнав сѐ да заборавам… Знае да ми каже само неколку зборови и да ми ги врати сликите на минатото, ме убива понекогаш со тоа, ама мајка не може без таквиот спомен, дури и да е болен… А јас, пак, бледеам, сакам сѐ да се избриши од моите сеќавања, минатото ми е јарем, а сегашшноста… Јадам од рибата. Се трудам да не мислам. Таа ме погледнува, небаре со прекор. Да, се согласувам со неа, сликите мора да се оживеат одново, споменот да се оживее за да биде втиснат како нов печат во секојдневицата... Татко почина од срцев удар, ненадејно, го најдовме оптегнат на фотељата, прекриен со дневниот весник преку лицето. Не престана да се грижи за дневната политика сѐ до смртта, и покрај прекорите на мајка. Тогаш, во тие немирни времења, паѓањето на Федерацијата и социјализмот за него значеше почеток на неизвесноста. Не ми станаа до ден-денес јасни неговите русофилски идеи, со кои го исполнуваше домот за време на заедничните ручеци во домот… Ја урнаа Русија на колена!, емотивно ми повторуваше, со тага, со потиснат бес… Новото што ние го дочекавме за него беше мрак, непоимливост, опасност. Затоа веројатно побрза да замине за да не го дочека непознатото…

              Утре е празник, вели мајка, ќе одам в црква и на гроб. Никогаш не сфатив како остана во неа ревноста за споменот, верата и сета таа спокојност низ времето… Ги помни празниците, а во мене не остана ни една трага од деновите што таа ги нарекува празници, Богородични, Господови, на светителите… Не можам да се присетам кој празник е утре, не сакам да прашам за да не ја повредам… Таа спокојно ја привршува рибата, најпосле се прекрстува. Почнувам да ѝ завидувам, иако не ја сфаќам, не знам во што се состои нејзиниот ред, спокојството, на ја сфаќам нејзината потпора... Она што таа го верува за мене е непознато, туѓо… Јас не можам да помислам на тоа, главата ми се претрупува со грижа за сметките, сакам понекогаш да ѝ кажам дека пензијата што таа ја наследи од татко и мојата бедна службеничка плата не стигаат да се врзи крај со крај… Ама, ништо не ѝ велам… Јадеме евтина супа, евтина риба, штедам, прикрпувам, а таа знае сѐ и без да ѝ соопштам… Молчиме… Да, ме фаќа бес, мачнина, во главата ми се вртат бесмислени зборови, слепочниците ми клукаат… Господи, да помине денов и овој хаос, си велам… Станувам, ја раскревам масата. Мајка заминува во нејзината соба за да одмори.


    Олтар


    Мислам дека нешто мора да преземам, да средам нешто. Ми се раѓа сево ова време некоја неодолива желба да подредувам нешто… Ама каде да се почне? Ќе морам нешто да сторам, што побрзо, што побрзо, пред да се срушам мртва… Знам, ќе ја суредам куќава, ќе проветрувам, правот ќе го бришам. Почнувам. Првин со правосмукалката, во дневната соба. Одам во спалната, ги вадам сите работи од ормарот. Во горниот ормар чуваме стари работи. Ги разгледувам, ги двојам. Старите работи што не ми требаат ги тргам на страна, а другите ги враќам назад. Го затворам ормарот. Така. Прозорците се отворени, некој сончев зрак косо паѓа во собите од куќата… Денот си оди и јас морам да ја средам куќава додека е време, додека имам уште сили…

              Излегувам на улица, одам кон контејнерот за да ги оставам старите алишта и работи. Сигурно ќе ги земе некој. И оддеднаш, глетката ме поразува… Покрај контејнерот, еден куп луѓе… Доаѓаат, оставаат стари работи, немо заминуваат… Редицата луѓе… Купишта стари работи… Местото станува некој олтар, очите ми затреперуваат, изгледа дека ќе заплачам, ама немам солзи, ги гледам лицата на луѓето, безизразноста…

              Се враќам дома, мајка спие, не можам ништо да ѝ кажам… Седнувам на столчето пред тоалетата, се погледнувам во огледалото… Да, си велам, не само јас, сите средуваат… Нешто мора да се преземе, да се подреди, еднаш ова мора да заврши, овој хаос, оваа мачнина… Ама телово… Сѐ поуморно ми е телово, постаро… Звуците во куќава се притајуваат, заоѓа денот, аглите од собата немо ме гледаат и боите од куќата гинат полека во една сеопшта празнина…

  • by Will Firth

     

    Ivan Dodovski was born in Bitola, Macedonia, in 1974. He has spent most of his adult life in Skopje and is currently Dean of the School of Political Science at the University American College Skopje. His primary interest as an author is in drama, but he also writes poetry and short prose. His most recent book is the poetry collection Тревога (Alarm, 2020). 

     

    “Cleaning Up” is taken from Dodovski’s short-story collection Големиот куфер (The Big Suitcase), published by Templum in Skopje in 2005. Two of its nine stories have already been published in English (as “Artist of the Revolution” and “The Giant Suitcase”), and I have also translated the book into German (Der große Koffer, Erata, Leipzig 2008).

     

    The collection’s cover is designed to partly resemble an Orthodox death notice, and indeed, Dodovski originally wanted to call the collection All My Dead. It seems the editor talked him out of it. The stories are about the fates and deaths of figures whom Dodovski may have known—there are several biographical links—and together they paint a picture of Macedonian society in the late 20th century. Most of the stories are rich in irony and entertaining hyperbole, and they often contain bizarre, Kafkaesque twists.

     

    “Cleaning Up” is somewhat different. As Macedonian writer Goce Smilevski points out in his postscript, it lacks the satirical, grotesque thrust of the other stories because it focuses on the life of a lonely middle-aged woman, who, unlike the protagonists in all the other stories, does not strive for power and prestige, and ultimately fall victim to that ambition.

     

    Tellingly, “Cleaning Up” has been turned down by several editors: one, understandably, criticized the fragmentary nature of the story; for others, I think the somber tone of the piece sets it at odds with contemporary expectations of upbeatness. However, its calm, considered honesty make it my favorite story in the book; and when I told this to the author, he said it’s his favorite too! Turkoslavia’s editors presumably agree with me that it is an evocative, (meta)realistic portrayal of one woman’s mid-life crisis in a post-Yugoslav society.

     

     

     

    Will Firth was born in Newcastle, Australia, in 1965. As a literary translator, he focuses on contemporary writing from the Serbo-Croatian speaking countries and North Macedonia. He graduated in German and Russian (with Serbo-Croatian as a minor) from the Australian National University in Canberra. He won a scholarship to read South Slavic studies at the University of Zagreb in the 1988-89 academic year and spent a further postgraduate year at the Pushkin Institute in Moscow in 1989-90. Since 1990 he has been living in Germany, where he works as a freelance translator of literature and the humanities. He translates from Russian, Macedonian, and all variants of Serbo-Croatian into English, and occasionally into German. In 2005-07 he worked for the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia (ICTY). Firth is a unionist and member of professional associations of translators in Germany (VdÜ) and the UK (Translators Association). His best-received translations of recent years have been Aleksandar Gatalica’s The Great War, Faruk Šehić’s Quiet Flows the Una, and Tatjana Gromača’s Divine Child.

     

The window


Even my gaze through the grey glass is restless now. Noise comes from Roosevelt Street outside. Day and night, time that I have no share in flows by. Here I am, cooped up in the house, a refugee from myself, distraught. And here’s my migraine again. The clock strikes ten. Saturday traffic outside, and a lack of movement in me. I lie in bed until nine, then get up and make coffee. I come back with my cup, creep under the covers and stare off somewhere, anywhere, nowhere... Now I look out the window but can’t distinguish anything. The hectic pace paralyses me, I taste dust on my lips and smell the exhaust fumes. The bright colours of new cars pierce my eye as they flit past like ghosts. Market day, I say to myself: people are out doing their shopping, they buy and buy. Summer seeps persistently from the asphalt and causes a fiendish throbbing in my temples. Oh God, if I have to spend every remaining weekend of my life like this, I should just die now, resigned and at least without fear. People dash to and fro like mad little ants. Under the trees two women walk cheerlessly, one quite old, the other middle-aged. The car mechanic opposite is at work, lying under a new Range Rover. Further down, at the Folk Art Institute, the rubbish skip bobs to the antics of a bearded Gypsy. His bare feet wave in the air like a rooster’s comb, while his nose—I’m sure—sniffs the leftovers of my neighbours’ hedonistic feasting at the bottom. A tough way of scraping together lunch for his family.

          A young woman approaches from the other end of the street slowly pushing a pram. She looks for cars, crosses the street, and disappears around the corner. And the child? Boy or girl? I can’t see. Can it possibly be sleeping through all the noise, dust, fumes, and heat? A stillborn child never to wake? Stop it, I scold myself. Sorry, I say to the baby, and lower my eyes. Fifty metres down in front of the new house on the corner, a dozen people gather and go in. Oh, I’d almost forgotten them—the Adventists. It’s Saturday. They moved to the area two years ago, apparently from America. They hand out leaflets and knock on doors; my mother calls them New Believers. Their smooth-faced pastor startled me at my door a few days ago with his slimy, blunt, “Sister, have you been saved?”

 

The photo album

 

I’m single again. Is it too late to start something new now, at forty-two? I’m so tired of striving for happiness... He’s gone. Perhaps it’s my fault because I didn’t try hard enough, was too impatient, too reserved. But who cares now? Balkan men, domineering, frustrated by the changes in society and pinched for money, nervous because their wallets are thinner than their male egos... No, I couldn’t have lasted longer in the relationship even if I had tried. And then shecame along: younger, insatiable... After fifteen years of marriage, men suddenly tumble  like children—get carried away by a new puberty, a youthful cheer, a fresh blossoming, and think this will ward off the frustrations of middle age. But it’s just a phase, a fantasy. Eventually they have to face everyday realities, they put on weight, their powers recede, and day by day the grimace of old age draws nearer.

          The photo album. Should I leaf through the pictures now or not? How often have I reordered them since he left to live with her? Should I burn them, or is it better to wear them out like this, leafing through them in Saturday’s boredom until they fade completely? One day I’ll put them away in a box; I’ll close my life like a deleted scene, as if it never existed.

          There’s the wedding. Mother beside me smiling, happy—you can see the piety in her face. Father behind her somewhere, a small figure. Me with a gentle smile under the transparent veil of my hat; I look pensive. And that’s him facing me, freshly shaven, smiling, spruced up, a shirt with long collar points. I turn the pages. We used to travel back then, those were different times; we thought we were living in a perfect welfare state with the Marshal leading us into a bright future. Summer holidays by the Adriatic, cheap wine and rich dinners in Budapest, a peaceful stroll through Verona. That was all once upon a time, with him, under socialism; he ran a small state-owned forestry firm and I was a secretary at the public revenue service. We took out a loan, bought a piece of land, built a house. Father retired and joined mother, who diligently kept house. We lived a decent, happy life. “Only one thing pains me—,” I once overheard father say to mother, “they have no children.”

 

A Feast Day?

 

I sit at the table with mother. Slowly, her hand shaking, she slurps her soup. I hardly recognise her now in her old age; she too has withdrawn into silence, her movements fade beneath a burden of unknown thoughts. Sometimes I watch her in the mornings when she stands on the threshold of the old bedroom that a carpenter furnished for her wedding night with father long ago. She stands on the threshold, hunched over with sagging breasts but impeccably clean in her nightgown, her hair white. She lets the comb glide down past her ears slowly as if she were combing out the years. I bring her tea. She says nothing.

          “Eight years,” mother says, as I lay a piece of fried fish on her plate. “Exactly eight years tomorrow.” I say nothing. She’s reminding me of father’s death, she doesn’t let me forget anything important, and I am beginning to forget everything. She just needs to say a few words to bring back pictures from the past; sometimes that really gets under my skin, but mother can’t live without such memories, even if they’re painful. I, on the other hand, am fading. I want everything to be erased from my memory; my past is a burden and my present... I eat some fish and try not to think. Mother glances at me, almost reproachfully. Yes, I agree, the images have to be kept alive, so that memory can be imprinted on everyday life like a new stamp. Father died of a heart attack, unexpectedly. We found him stretched out in the armchair, the daily paper on his face. To his dying day he fretted about politics, despite mother’s scolding. In those troubled times, the fall of Yugoslavia and socialism meant the beginning of uncertainty for him. To this day I don’t understand the Russophile ideas he would bombard us with at family meals. “They’ve forced Russia to her knees,” he repeated passionately, with grief and pent-up anger. For him, we were at the start of a new Dark Age, unfathomable and dangerous. That’s probably why he departed so suddenly—so as not to experience the unknown.

          “Tomorrow is a feast day,” mother says, “I’m going to church and then to the graveyard.” I’ve never understood her dedication to remembrance, her faith and her composure over time. She remembers what she calls feast days, but there’s no trace of them left in me—feasts of Our Lady, feasts of The Lord, feasts of the saints... I can’t remember which feast day it is tomorrow and don’t want to offend her by asking. She calmly finishes off her fish and then crosses herself. I’m starting to envy her, though I don’t understand her; I don’t know where her order and tranquillity come from, I don’t understand what gives her strength. What she believes in is unknown to me, foreign. I can’t think about that, my head is full of worries about the bills; sometimes I want to tell her that the pension she inherited from father and my meagre office-job salary are not enough to make ends meet. But I don’t say anything. We eat cheap soup and cheap fish, I scrimp and save, and she knows without me having to tell her. We sit in silence. Yes, it infuriates me, I feel sick, senseless words swirl around in my head, and my temples thud. Oh God, if only this day and this chaos would pass, I say to myself. I get up and clear the table. Mother goes to her room to have a rest.

 

An altar?

 

I feel I have to do something, to put things in order. All this time an irresistible urge has been growing in me to sort things out. But where do I start? I have to do something as soon as I can, right now, if possible, before I fall down dead. I know—I’ll tidy the house, dust and air the rooms. Time to start. First I vacuum the living room. Next I go into the bedroom and take everything out of the cupboards. I go through the old things we keep in the upper cupboard and sort them. What I don’t need I set aside, the rest goes back. I close the cupboard. That’s step one. The windows are open, a few rays of sunshine slant obliquely into the rooms. The day is waning and I have to put the house in order while I still have the strength.

          I go out to the street and head to the rubbish skip to leave my old clothes and things there. Someone is bound to take them. But I see a startling scene: a crowd of people by the rubbish skip. People come, lay down their old things, and leave again in silence. A long line of people, piles of old things—the place becomes a kind of altar. My eyelids begin to tremble, I think I’m going to cry, but I have no tears. I see the vacant look in people’s faces.

          When I get home, mother is sleeping, so I can’t tell her anything. I sit down on the stool by the toilet door and look in the mirror. Yes, I say to myself, it’s not just me—everyone is cleaning up. You have to do something, create some order, you have to put an end to this chaos and this nausea. But my body... my body is growing ever more tired, ever older. The sounds in the house fade, the day drowns, the corners of the room stare at me mutely, and the colours of the house slowly ebb into an endless void.